Cặn bã của cổ nhân?

 Cái đạo mà người đời quí được chép ở trong sách. Sách chẳng qua chỉ là lời. Lời sở dĩ quí là nhờ ý. Ý tuỳ thuộc một cái gì không dùng lời mà truyền được. Nhưng người đời quí lời mà truyền lại trong sách. Mặc dù mọi người quí sách, tôi vẫn cho nó không đáng quí, vì cái mà người ta quí trong sách, tôi cho không phải là quí. Nhìn mà thấy được là hình và sắc; nghe mà thấy được là tên và tiếng. Buồn thay! Người đời cho rằng hình và sắc; tên và tiếng diễn được chân tính của sự vật. [Điều đó không đúng], vì người biết thì không nói, người nói thì không biết. Người đời đâu hiểu được lẽ ấy.

Một hôm vua [Tề] Hoàn công đọc sách ở trên nhà, người đóng xe tên Biển đang đẽo bánh xe ở dưới sân, bỏ cái búa cái đục, bước lên hỏi Hoàn công:

Kính hỏi nhà vua đọc đó là những lời gì vậy?

Hoàn công đáp:

Lời thánh nhân.

Những thánh nhân đó còn sống không?

Chết cả rồi.

Vậy là nhà vua đọc đó là đọc cái cặn bã của cổ nhân.

Trẫm đương đọc sách, một tên đóng xe sao dám luận bàn? Giảng mà có lí thì tha cho, vô lí thì bị xử tử.

Người đóng xe đáp:

Thần xin lấy nghề của thần làm thí dụ: Thần đẽo bánh xe mà chầm chậm thì ngọt tay mà không bén; nếu đẽo mau thì mệt sức mà không vô[403]. Phải đừng chậm, đừng mau, vừa với tay mình và hợp với lòng mình. Không diễn ra được, có cái gì huyền diệu ở trong đó. Cho nên thần không truyền lại cho con được mà chúng cũng không học được của thần. Vì vậy mà bảy chục tuổi rồi mà thần vẫn phải đẽo lấy. Cổ nhân và những điều họ không thể truyền lại được nay tiêu diệt hết rồi, sách nhà vua đọc đó chỉ là cặn bã của cổ nhân thôi.

(Trích: Trang Tử - Nam Hoa Kinh)

Bình luận: người thợ đóng xe tên Biển lấy một ví dụ cụ thể về nghề của mình để nhận xét về tính không thực tiễn của trí thức mà sách muốn truyền đạt lại. Suy nghĩ ấy thiên về định kiến về nghề nghiệp, nhỏ hẹp. Thực ra, thế giới tri thức trong sách từ xưa đến nay rất mênh mông, sách về lịch sử triết học, sách về khoa học, văn học...và tùy vào mục đích mà người đọc chọn lựa cho mình đề tài của sách và thưởng thức nó để nghiên cứu hay giải trí.